Światowy Tydzień Szczepień – spadki zachorowalności w cieniu dezinformacji i pogarszającego się zaufania

Szczepionki są jednym z największych osiągnięć ludzkości. Na całym świecie, prowadzony od 1974 r. Expanded Programme on Immunisation (EPI), przyczynił się do zmniejszenia śmiertelności najmłodszych o ponad 80 proc. Udało się na przykład całkowicie zlikwidować występowanie przypadków ospy prawdziwiej i prawie zupełnie wyeliminować zachorowania na polio.

Kilkadziesiąt lat temu wielu rodziców musiało godzić się z faktem, że przynajmniej jedno z ich dzieci nie przeżyje zachorowania na którąś z zakaźnych chorób. Wiele się w tym czasie zmieniło. W ciągu tych zaledwie pięciu dekad, gdy szczepionki co minutę ratowały od śmierci sześć osób, przeszliśmy do świata, w którym każde dziecko ma szansę – mówi Renata Bem, Dyrektor Generalna UNICEF Polska.

W 2022 r. roczna liczba zgonów dzieci poniżej 5 r. ż. spadła do historycznie niskiego poziomu 4,9 mln, co jest osiągnięciem bez precedensu. Ale w wielu regionach świata te postępy uległy w ostatnim czasie wyraźnemu zahamowaniu. W przypadku niektórych chorób możemy nawet mówić o odwróceniu dotychczasowego pozytywnego trendu  – podkreśla.

UNICEF jako największy dostawca rutynowych szczepionek każdego roku dociera z nimi do prawie połowy dzieci na świecie. Przy zmieniającym się nastawieniu społecznym jest to jednak coraz trudniejsze. Liczba szczepień nie powróciła w pełni do stanu sprzed pandemii, a w ujęciu globalnym zaufanie do nich zdecydowanie spadło, do czego w dużej mierze przyczynia się szerząca się dezinformacja. Szacunki mówią, że ponad 85 proc. dostępnych online informacji nt. szczepionek jest niedokładnych, niepełnych lub wprost wprowadzających w błąd.

Do regresu w postępach poczynionych w zakresie ochrony dzieci dzięki szczepionkom w dużej mierze przyczyniła się pandemia, która zakłóciła normalne funkcjonowanie usług zdrowotnych, a także spowolnienie gospodarcze i zmiana klimatu. Konsekwencje są łatwo przewidywalne: powrót epidemii prawie zlikwidowanych chorób, utrata odporności populacyjnej czy nagłe wzrosty liczby przypadków wcześniej skuteczne kontrolowanych zachorowań.

Polio

Polio to obok odry jedna z tych chorób, które udało się prawie całkowicie wyeliminować. Choć nie ma na nią lekarstwa, w ciągu ostatnich trzech dekad szczepienia zmniejszyły liczbę przypadków tej choroby o 99,9 proc. i wyeliminowały dzikie polio niemal na całym świecie. Życie dzieci wolne od wirusa jest w zasięgu wzroku, ale wraz z wyzwaniami po pandemii tysiące dzieci wciąż nie zostało przeciwko niemu zaszczepionych. W latach 2021-2023 dziki wirus polio w Pakistanie i Afganistanie (dwa ostatnie kraje, gdzie występuje on endemiczne) oraz ogniska polio w ponad 40 krajach, w większości w Afryce i Azji, doprowadziły do paraliżu prawie 2 tys. dzieci.

Cholera

Cholera jest ostrą infekcją jelitową, która rozprzestrzenia się poprzez zanieczyszczoną żywność i wodę. Wzrost zachorowań jest powodowany utrzymującymi się brakami w dostępie do bezpiecznych źródeł wody i zaplecza sanitarnego, do czego przyczyniają się m.in. zmiany klimatu, toczące się konflikty zbrojne, brak bezpieczeństwa ekonomicznego i przesiedlenia. Objawy choroby dodatkowo potęguje niedożywienie wśród dzieci. Jest ona niezwykle śmiercionośna – w ciągu 24 godziny dziecko może się nią zarazić i umrzeć z tego powodu.

Od 2021 r. liczba zachorowań na cholerę na całym świecie rośnie, przy wysokim wskaźniku śmiertelności, pomimo dostępności prostego, skutecznego i niedrogiego leczenia. Duża liczba ognisk choroby doprowadziła do bezprecedensowego zapotrzebowania na szczepionki w krajach dotkniętych epidemią, takich jak: Demokratyczna Republika Konga, Etiopia, Haiti, Somalia, Sudan, Syria, Zambia i Zimbabwe. Podczas gdy globalna podaż doustnych szczepionek przeciwko cholerze wzrosła osiemnastokrotnie w latach 2013-2023, duży i trwały wzrost popytu nadwyrężył globalne zapasy szczepionek. Sytuację może w pewnym zakresie poprawić otrzymanie wstępnej kwalifikacji WHO przez nową doustną szczepionkę przeciwko cholerze, która będzie mogła być udostępniona najbardziej zagrożonym krajom na całym świecie.

Malaria

Rozwój produkcji szczepionek i wyjście z prowadzonej w kilku regionach fazy pilotażowej przyczynia się też do wzrostu skuteczności walki z malarią – kolejne kraje decydują się na ich wprowadzenie do rutynowych kalendarzy szczepień. Najbardziej obciążona tą chorobą jest Afryka, gdzie w 2021 r. wystąpiło ok. 95 proc. globalnych przypadków zachorowań i 96 proc. zgonów. Na całym świecie co minutę z powodu malarii umiera dziecko poniżej 5. r. ż.

W Kamerunie, gdzie malaria jest najbardziej rozpowszechnioną chorobą endemiczną (ponad 2 mln zgłoszonych przypadków rocznie) i który już rozpoczął stosowanie szczepionki w ramach rutynowego programu szczepień, ta procedura przyczyniła się do zmniejszenia liczby hospitalizacji i zgonów o ponad jedną trzecią.

Ten proces nie jest jednak łatwy. Wprowadzenie do podstawowych programów szczepień oznacza kompleksowe przygotowania – szkolenie pracowników służby zdrowia, inwestowanie w infrastrukturę, możliwości techniczne dot. przechowywanie oraz wymaga starannego planowania, aby skutecznie przeprowadzić dystrybucję czterech dawek preparatu.

UNICEF współpracuje z rządami, przedsiębiorstwami, organizacjami pozarządowymi i innymi agencjami w ramach systemu Narodów Zjednoczonych, aby angażować społeczności, pozyskiwać i dystrybuować szczepionki, zapewniać bezpieczeństwo i skuteczność dostaw oraz ułatwiać przystępny cenowo dostęp dla wszystkich potrzebujących. Inwestujemy również w systemy opieki zdrowotnej, aby poprawić efektywność łańcuchów dostaw, systemy danych i nadzór nad rozwojem chorób – pomagając większej liczbie dzieci uzyskać ochronę, której potrzebują.

Aby przy pomocy szczepień nadal skutecznie poprawiać bezpieczeństwo immunologiczne dzieci na całym świecie, konieczne jest jednak nie tylko stałe finansowanie, które pozwoli na uzupełnienie sukcesywnie uszczuplanych zapasów szczepionek – podkreśla Renata Bem.

To także kwestia konsekwentnego i efektywnego wpływania na społeczne nastawienie do tej procedury medycznej oraz zapobiegania szerzącej się dezinformacji. Szczepienia powinny być traktowane priorytetowo i stale musimy rządzącym przypominać, jak dobra jest to inwestycja w przyszłość dzieci i całych społeczeństw – dodaje.